Kwestię świadczeń kompensacyjnych reguluje ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (ustawa). Nauczyciele, którzy legitymują się odpowiednim stażem pracy i wiekiem mogą na nie przejść. Zachowują jednocześnie prawo do odprawy.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu (wyrok z 24 września 2019 r., sygn. akt III AUa 598/19) podkreślił, że celem nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest zapewnienie środków utrzymania nauczycielom do czasu uzyskania pełnych uprawnień emerytalnych. Tym samym prawo do niego nie jest tożsame z prawem do emerytury. To ostatnie wymaga odejścia z rynku pracy, podczas gdy nauczycielskie świadczenie kompensacyjne rekompensuje konieczność wcześniejszego odejścia z zawodu ze względu na szczególne warunki pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 24 października 2017 r., sygn. akt II UK 458/16).

Sprawdź w LEX: Czy nauczyciel, który skorzystał ze świadczenia kompensacyjnego ma szansę, żeby skutecznie ubiegać się o rekompensatę z tytułu pracy w szczególnym charakterze? >

 

Kto może skorzystać z świadczenia kompensacyjnego

Do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie wystarczy sam status nauczyciela, lecz konieczne jest wykonywanie pracy w określonych przepisami prawa placówkach oświatowych (zob. wyrok SN z 21 maja 2019 r., sygn. akt I UK 76/18 oraz wyrok SA we Wrocławiu z 31 lipca 2019 r., sygn. akt III AUa 500/19). Tym samym w sytuacji, gdy dana osoba nie pracowała w jednym z podmiotów szczegółowo wymienionych w art. 2 pkt 1 ustawy, nie nabywa prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, nawet jeśli wykonywała pracę nauczyciela w rozumieniu Karty Nauczyciela (zob. wyrok SA w Poznaniu z 9 sierpnia 2018 r., sygn. akt III AUa 281/18).

Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego mają nauczyciele zatrudnieni w publicznych i niepublicznych: przedszkolach, szkołach (z wyjątkiem niepublicznych szkół nieposiadających uprawnień szkoły publicznej i niepublicznych szkół artystycznych nieposiadających uprawnień publicznej szkoły artystycznej) oraz placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach w rozumieniu art. 2 pkt 7 i 8 ustawy Prawo oświatowe, czyli np. w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Osoby te muszą spełniać łącznie następujące warunki:

  • osiągnęli wymagany wiek;
  • posiadają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w wyżej wymienionych jednostkach, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
  • rozwiązali stosunek pracy (złożyli wypowiedzenie lub doszło do porozumienia stron).

 

Wzory pism i dokumentów. Karta Nauczyciela i prawo pracy w oświacie - z serii MERITUM

Krzysztof Gawroński, Lidia Marciniak

Sprawdź  

Nauczycielom spełniającym dwa pierwsze warunki, świadczenie przysługuje również w przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych:

  1. w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy KN, czyli np. całkowita lub częściowa likwidacja szkoły lub wniosek o przeniesienie w stan nieczynny;
  2. w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe, czyli np. przeniesienie w stan nieczynny lub rozwiązanie stosunku pracy, w wyniku zmian organizacyjnych związanych z wygaszeniem kształcenia w gimnazjum.

Sprawdź w LEX: Czy jest możliwe prowadzenie prywatnego przedszkola przy jednoczesnym korzystaniu ze świadczenia kompensacyjnego? >

Art. 4 ust. 3 ustawy wprowadza wymóg ukończenia określonego wieku. Ustawodawca zróżnicował go używając kryterium płci. Wiek będzie też stopniowo podnoszony. Przepis stanowi bowiem, że nauczyciel ma prawo do świadczenia, jeżeli ukończył:

  1. 55 lat - w latach 2009-2014;
  2. 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2015-2016;
  3. 55 lat w przypadku kobiet i 57 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2017-2018;
  4. 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2019-2020;
  5. 55 lat w przypadku kobiet i 59 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2021-2022;
  6. 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2023-2024;
  7. 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn - w latach 2025-2026;
  8. 57 lat w przypadku kobiet i 62 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2027-2028;
  9. 58 lat w przypadku kobiet i 63 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2029-2030;
  10. 59 lat w przypadku kobiet i 64 lata w przypadku mężczyzn - w latach 2031-2032.

SN (w wyroku z 17 maja 2017 r., sygn. akt II UK 235/16) wskazuje, że warunek osiągnięcie wskazanego wieku musi być spełniony do dnia rozwiązania nauczycielskiego zatrudnienia, a nie po jego ustaniu.

Czytaj też w LEX: Świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli >

 

Wysokość świadczenia określa ZUS 

Instytucją odpowiedzialną za obliczenie wysokości świadczenia kompensacyjnego jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Bierze on pod uwagę sumę składek na ubezpieczenie emerytalne oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Uzyskana kwota jest dzielona przez średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat. Warto też zaznaczyć, że zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy, nauczycielskie świadczenie kompensacyjne nie może być niższe niż najniższa emerytura. Świadczenie to jest finansowane są z budżetu państwa oraz podlega waloryzacji na zasadach i w terminach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sprawdź w LEX: Czy nauczyciel zatrudniony na zastępstwo może przejść na świadczenie kompensacyjne? >

Czytaj także: W Sejmie budżet na 2022 rok. Pensje nauczycieli bez zmian >>>

 

Nauczycielowi przysługuje odprawa 

Zgodnie z art. 87 KN, nauczycielowi spełniającemu warunki uprawniające do świadczenia kompensacyjnego, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na to świadczenie przyznaje się odprawę w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej jego podstawowym miejscem pracy. Pod warunkiem jednak, że nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 28 KN. Ponadto musi on być zatrudniony w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć, na co wskazuje art. 91b ust. 1 KN. Natomiast nauczycielowi, który przepracował w szkole co najmniej 20 lat, przyznaje się odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Przy ustalaniu uprawnień do odprawy należy wziąć pod uwagę łączny okres zatrudnienia w szkołach, przedszkolach i innych jednostkach. W razie zbiegu prawa do tych odpraw, przysługuje jedna z nich - korzystniejsza. 

Sprawdź w LEX: Czy nauczyciel, który ponownie został zatrudniony po przejściu na świadczenie kompensacyjne, może skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia? >

 

Ustanie prawa do świadczenia 

Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ustaje w kilku przypadkach. Stanowi o tym art. 8 ustawy. Przepis ten wskazuje, że świadczenie ustaje z dniem: poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury stwierdzone decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego albo poprzedzającym dzień osiągnięcia przez uprawnionego wieku 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni). Pod warunkiem, że uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach. Prawo do świadczenia ustaje też z dniem śmierci uprawnionego.

Sprawdź w LEX: Kiedy nauczycielka powinna zgłosić dyrektorowi szkoły, że zamierza przejść na świadczenie kompensacyjne? >

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.