Sam fakt istnienia stosunku pracy nie wystarcza jednak by pracownik nabył prawo do tego urlopu (A. M. Świątkowski „Kodeks pracy. Komentarz.” Warszawa 2004, t. I s. 960). Z reguły do nabycia prawa do urlopu wypoczynkowego konieczne jest przepracowanie określonego czasu. Tak jest również w przypadku nauczycieli, przy czym kwestia nabycia urlopu (podobnie jak jego udzielania) jest uzależniona od tego, czy dany nauczyciel jest zatrudniony w szkole, w której przewidziano ferie – czy też w szkole (placówce), w której nie obowiązuje system feryjny.
W przypadku nauczycieli szkół feryjnych, zgodnie z art. 65 K.N., uzyskują oni prawo do pierwszego urlopu w ostatnim dniu poprzedzającym ferie szkolne, a prawo do drugiego i dalszych urlopów - w każdym następnym roku kalendarzowym.
W przypadku nauczycieli placówek nieferyjnych analogicznego przepisu w Karcie Nauczyciela brak. W tej sytuacji uznać należy, że zastosowanie ma tutaj (w związku z art. 91c ust. 1 K.N.) art. 153 Kodeksu pracy, zgodnie z którym:
  • pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku,
  • prawo do kolejnych urlopów w pełnym wymiarze, pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Jak już zostało wcześniej wspomniane, za cały okres urlopu wypoczynkowego, udzielonego przez pracodawcę, przysługuje nauczycielowi wynagrodzenie takie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Jednak niektóre składniki wynagrodzenia obliczane są jako średnia wartość ze wskazanego w przepisach okresu (z reguły jest to okres roku szkolnego) – zwana też niekiedy „średnią urlopową”.

Szczegółowe przepisy dotyczące wynagrodzenia urlopowego zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737, z późn. zm. – dalej r.w.u.n.).

Udzielanie urlopów wypoczynkowych nauczycielom placówek feryjnych i nieferyjnych

Wymiar urlopu nauczycielskiego jest uzależniony od tego, czy dany nauczyciel jest zatrudniony w placówce feryjnej, czy też nieferyjnej.

Na podstawie art. 64 ust. 1 K.N nauczycielom zatrudnionym w placówkach (szkołach) w których przewidziano ferie szkolne, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. W praktyce oznacza to, że w innym terminie, niż okres ferii zimowych, wakacji letnich lub ewentualnych przerw świątecznych, nauczyciel skorzystać z urlopu nie może.
Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 66 ust. 1 K.N., zgodnie z którym w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu:
  • niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną,
  • urlopu macierzyńskiego,
  • odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego
nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni. Zarazem wykorzystanie przez nauczyciela urlopu wypoczynkowego w rozmiarze 8 tygodni w ciągu roku szkolnego uniemożliwia przyznanie mu prawa do urlopu uzupełniającego z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą w czasie korzystania z urlopu w okresie kolejnych ferii (por. wyrok SN z 2 września 1998 r., I PKN 298/98, OSNP 1999/18/584).

Urlop uzupełniający udzielony w ciągu roku szkolnego może przysługiwać także dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły, którzy na polecenie lub za zgodą organu prowadzącego szkołę nie wykorzystali urlopu w czasie ferii szkolnych z powodu wykonywania zadań zleconych przez ten organ lub prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów (art. 66 ust. 1 K.N.).
W okresie ferii (wakacji) szkolnych, na podstawie art. 64 ust. 2 K.N., nauczyciel może być zobowiązany przez dyrektora do wykonywania poniższych czynności, które jednak nie mogą trwać dłużej niż łącznie 7 dni:
1) przeprowadzania egzaminów,
2) prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego,
3) opracowywania szkolnego zestawu programów,
4) uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie.
Wykonywanie tych czynności nie zmniejsza wymiaru urlopu nauczyciela, nie powoduje też nabycia prawa do urlopu uzupełniającego. Za te dni nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za pracę, gdyż w tych dniach nie korzysta już z urlopu, ale wykonuje pracę lub czynności nakazane przez pracodawcę. Należy zarazem pamiętać, że – niezależnie od wykonywania powyższych czynności – nauczyciel ma prawo do nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego, trwającego co najmniej 4 tygodnie.
Wymiar urlopu dla nauczyciela szkoły feryjnej jest w zasadzie niezależny od wymiaru etatu. Wynika to pośrednio z art. 64 ust. 5 K.N., zgodnie z którym nauczyciel zatrudniony przez cały okres trwania zajęć w danym roku szkolnym w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze i na zasadach określonych w art. 64 ust. 1. Urlop proporcjonalny dotyczy praktycznie tylko nauczyciela zatrudnionego przez okres krótszy niż 10 miesięcy. Ma on wówczas prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć.
W przypadku nauczyciela szkoły (placówki) nieferyjnej wymiar urlopu wynosi 35 dni roboczych. Urlop ten udzielany jest zgodnie z ustalonym planem urlopowym (art. 64 ust. 3 K.N.).
Według resortu edukacji („Opinia MENiS w sprawie wymiaru urlopu wypoczynkowego dla nauczycieli zatrudnionych w placówkach nieferyjnych w niepełnym wymiarze czasu pracy”, Przegląd Oświatowy nr 11/2004), odpowiednio w zakresie urlopu wypoczynkowego, według ugruntowanej i powszechnej praktyki dotychczas stosowanej w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w palcówkach nieferyjnych miały (i nadal mają) zastosowanie następujące przepisy Kodeksu pracy:
1) art. 1551 zgodnie, z którym stosuje się zasadę proporcjonalności wymiaru urlopu wypoczynkowego, jeżeli stosunek pracy zostaje nawiązany lub też ustaje w trakcie roku kalendarzowego;
2) art. 162, w myśl którego przynajmniej jedna cześć urlopu nauczyciela powinna obejmować co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych (do nauczycieli w placówkach nieferyjnych nie stosuje się zasady wyrażonej w art. 64 ust. 4 K.N.),
3) art. 163 § 1 w zw. z art. 1672 – zgodnie z tymi przepisami pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym; tej części urlopu nie obejmuje się planem urlopu.
W przypadku nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin w placówkach nieferyjnych, zastosowanie mają poniższe zasady:
1) wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika (art. 154 § 2 k.p.),
2) urlopu udziela się wyłącznie w te dni, które są dla pracownika dniami pracy (art. 1542 § 1 k.p.),
3) urlop rozlicza się w godzinach, przy założeniu, że dobowa norma czasu pracy wynosi 8 godzin, a jeden dzień urlopu wynosi 8 godzin (co w sumie daje wymiar urlopu pełnoetatowego nauczyciela placówki nieferyjnej liczony jako 35 dni x 8 godzin – łącznie 280 godzin).

Wynagrodzenie urlopowe

Podstawowe zasady obliczania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy zawiera art. 67 K.N. Według nich:
1) za czas urlopu wypoczynkowego nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował,
2) wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i zajęcia dodatkowe – oblicza się na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu:
  • wszystkich miesięcy danego roku szkolnego, poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu,
  • z całego okresu zatrudnieniam gdy jest on krótszy od roku szkolnego,
3) jeżeli wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i zajęcia dodatkowe uległa zmianie w okresie, z którego oblicza się wynagrodzenie za urlop, lub w miesiącu wykorzystywania urlopu, wynagrodzenie to ulega przeliczeniu.
Ustalanie wynagrodzenia urlopowego bardziej szczegółowo określa § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli. Do wynagrodzenia urlopowego wlicza się następujące składniki:
  • wynagrodzenie zasadnicze,
  • dodatki: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjny oraz za warunki pracy,
  • wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, ustalone w średniej wysokości,
  • dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej,
  • odrębne wynagrodzenie za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy,
  • wynagrodzenie za pracę w święto,
  • dodatek za uciążliwość pracy.
Nie zalicza się natomiast wynagrodzenia za czas:
  • gotowości do pracy,
  • niezawinionego przez pracownika przestoju,
  • innego urlopu wypoczynkowego,
  • innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
  • niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.
Zgodnie z § 5 r.w.u.n wynagrodzenie za jeden dzień urlopu nauczyciela szkoły feryjnej ustala się, dzieląc ustalone miesięczne wynagrodzenie przez liczbę 30.
Podstawową zasadą przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego jest uwzględnianie: składników wynagrodzenia określonych w stawkach miesięcznych w stałej wysokości oraz składników wynagrodzenia określonych procentowo od stałych stawek miesięcznych – w wysokości należnej w miesiącu wykorzystywania urlopu. Dotyczy to jednak tylko następujących składników płacy:
1) wynagrodzenia zasadniczego,
2) dodatków: za wysługę lat, motywacyjny, funkcyjnego, za warunki pracy i za uciążliwość pracy.

Przykład 1
Nauczyciel Andrzej A., mający stopień nauczyciela mianowanego, okres pracy wynoszący 14 lat i zajmujący stanowisko wychowawcy klas otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 1829 zł (posiada wyższe wykształcenie magisterskie i przygotowanie pedagogiczne). Ma on ponadto prawo do:
- dodatku stażowego za 14 lat pracy tj. w kwocie 14% wynagrodzenia zasadniczego – równowartość 256,06 zł,
- dodatku funkcyjnego za wychowawstwo klasy, określonego w regulaminie wynagradzania na 5% wynagrodzenia -zasadniczego – w kwocie 91,45 zł,
- dodatku motywacyjnego określonego w regulaminie wynagradzania na 15% wynagrodzenia zasadniczego – w kwocie 274,35 zł.
Nauczyciel A. nie miał w roku szkolnym godzin ponadwymiarowych.
W takim przypadku jego podstawa wynagrodzenia urlopowego za miesiące wakacyjne (lipiec – sierpień) będzie stanowiła sumę powyższych składników płacy i wyniesie 2450,86 zł.
Wynagrodzenie urlopowe za 1 dzień wyniesie więc 81,70 zł.
Jeżeli jednak okres wykonywania zadań lub zajęć uprawniających do dodatku funkcyjnego jest krótszy niż okres roku szkolnego, wysokość dodatku oblicza się, mnożąc otrzymywaną stawkę z tego tytułu przez liczbę miesięcy, w których nauczyciel wykonywał zadania lub zajęcia. Uzyskaną kwotę dzieli się przez liczbę miesięcy roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu (§ 2 ust. 2 r.w.u.n.).