Obowiązujące przepisy prawa przewidują kilka możliwości przejścia nauczycieli na emeryturę.

Zasady i warunki dotyczące przejścia nauczycieli na emeryturę zostały zawarte w powszechnych przepisach emerytalnych (ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.), jak również w przepisach prawa z zakresu pragmatyki zawodowej nauczycieli (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela – Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako „ustawa o FUS”) zawiera ogólne powszechnie obowiązujące unormowania dotyczące zasad nabywania prawa do emerytury, przy czym zasady i warunki nabywania prawa do emerytury są zróżnicowane w zależności od daty urodzenia osób ubezpieczonych – urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.; urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. oraz urodzonych po 31 grudnia 1968 r.

Regulacje ustawy o FUS, określające powszechne zasady przechodzenia na emeryturę, odnoszą się także do nauczycieli, co potwierdza art. 86 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (dalej jako „Karta Nauczyciela”), który stanowi, że nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Praca nauczyciela jest pracą wykonywaną w szczególnym charakterze. Oznacza to, że warunki pracy nauczyciela powodują utratę sił do wykonywania pracy w tym charakterze wcześniej niż jest to przyjęte przy wykonywaniu innych zawodów.

O tym, że praca nauczyciela jest pracą w szczególnym charakterze, stanowi art. 32 ust. 3 pkt 5 ustawy o FUS oraz art. 86 Karty Nauczyciela („(...) nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze.”).
Ze względu na zaklasyfikowanie pracy nauczycielskiej jako wykonywanej w szczególnym charakterze, dla nauczycieli została przewidziana możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę: w obniżonym wieku emerytalnym – na zasadach określonych w przepisach ustawy o FUS. Ponadto, nauczyciele mają przywilej przejścia na wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek, po spełnieniu wymagań dotyczących stażu pracy – na zasadach określonych w przepisach Karty Nauczyciela.

Reasumując: nauczyciel może skorzystać z możliwości przejścia na emeryturę:
1. na zasadach ogólnych, po osiągnięciu powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego (oraz po wykazaniu posiadania określonej długości okresów składkowych i nieskładkowych);
2. wcześniejszą emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze;
3. wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek.

Katalog osób, które mogą skorzystać z możliwości przejścia na emeryturę na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela

Zasady nabycia przez nauczycieli prawa do wcześniejszej emerytury bez względu na wiek zostały zawarte w art. 88 Karty Nauczyciela.
Oznacza to, że z możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek mają tylko ci nauczyciele, którzy podlegają przepisom Karty Nauczyciela. Krąg osób, do których Karta Nauczyciela ma zastosowanie (zakres podmiotowy ustawy), wyznaczony został w art. 1 oraz art. 91a i art. 91b ust. 2 pkt 3 i art. 91b ust. 2a Karty Nauczyciela.
Przepis art. 1 ust. 1 i 1a Karty Nauczyciela wymienia nauczycieli, do których stosuje się wszystkie przepisy tej ustawy, natomiast przepisy art. 91a i art. 91b określają, w jakim zakresie przepisy Karty Nauczyciela znajdują zastosowanie do nauczycieli wymienionych w art. 1 ust. 2 tej ustawy.

Stosownie do przywołanych powyżej przepisów, możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę bez względu na wiek posiadają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:
1) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli;
2) zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych;
3) publicznych kolegiach pracowników służb społecznych;
4) publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych przed dniem 21 sierpnia 2003 r.;
5) przedszkolach publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego;
6) szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego;
7) szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych oraz niepublicznych placówkach;
oraz
8) pracownicy zatrudnieni u pracodawców (innych niż wymienieni powyżej w pkt 1-7), pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli;
9) pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadający wymagane przez prawo kwalifikacje, wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą co najmniej w połowie obowiązującego ich czasu pracy;
a także:
10) nauczyciele mianowani i dyplomowani zatrudnieni w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych;
11) nauczyciele mianowani i dyplomowani zatrudnieni w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych, na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych;
12) nauczyciele mianowani i dyplomowani zatrudnieni w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych;
13) nauczyciele urlopowani na podstawie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.);
14) nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych.

Dodać należy, że uprawnienia do wcześniejszej emerytury bez względu na wiek będą także przysługiwać nauczycielom zatrudnionym w szkołach oraz w placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe, jednak pod warunkiem, że przepisy prawa regulujące stosunek Państwa do danego kościoła przewidują takie uprawnienia dla wskazanej grupy nauczycieli.

I tak np. nauczyciele zatrudnieni w szkołach oraz w placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez kościelne osoby prawne Kościoła Katolickiego są uprawnieni do wcześniejszej emerytury bez względu na wiek na postawie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.) w związku z § 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w niepublicznych przedszkolach i niepublicznych placówkach prowadzonych przez kościelne osoby prawne (Dz. U. Nr 204, poz. 1722 z późn. zm.).
(...)